Gozdów

Wieś położona we wschodniej części gminy Werbkowice, nad rzeką Huczwą, w obrębie Kotliny Hrubieszowskiej. Jej nazwa pochodzi od herbu założyciela, którym był Góźdź (Gdeszyński) herbu Gozdawa. Wieś powstała najpewniej na początku XV wieku.

W wyniku badań powierzchniowych prowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) na terenie miejscowości odkryto 28 stanowisk (punktów osadniczych). Najstarsze ślady ludzkiej działalności związane są z kulturą lubelsko-wołyńską (4700-3400 r. p.Chr.), z którą można wiązać pochówek ludzki, wyposażony w naczynia gliniany i wyroby krzemienne: wiórowiec, drapacz, rylec, łuszczeń i odłupek oraz prawdopodobnie jamę gospodarczą. Następne ślady osadnictwa, w postaci drobnych fragmentów naczyń glinianych związane są z kulturą pucharów lejkowatych (4200-2900 r. p.Chr.). Dalsze osadnictwo można łączyć z wczesnobrązową kulturą mierzanowicką (2300-1600 r. p.Chr.), czego dowodem są znalezione tu nieliczne fragmenty naczyń zdobionych odciskami sznura. Następne zabytki archeologiczne również w postaci ceramiki zaliczono do kultury trzcinieckiej (1600-1200 r. p.Chr.) oraz łużyckiej (1200-400 r. p.Chr.). Z młodszego okresu przedrzymskiego pochodzi 4 fragmenty ceramiki zliczonych do grupy czerniczyńskiej (ok. 200 r. p.Chr. - pocz. n.e.). Również nieliczne zabytki datowane są ogólnie na okres rzymski, a kilka z nich zostało zaliczonych do grupy masłomęckiej (III - poł. V w.). Nieco liczniejsze materiały pochodzą z okresu wczesnośredniowiecznego. Jedno ze stanowisk datowane jest na IX-XII wiek, a kilka innych ogólnie na wczesne średniowiecze (VI-XIII w.).

Pierwsza wzmianka źródłowa o miejscowości Gozdów, pochodzi z roku 1439, kiedy należała do Goździa [Gdeszyńskiego], być może Jana. Właśnie Jan Góźdź herbu Gozdawa w 1468 roku kupił sąsiednią wieś Oburków. Następnym właścicielem majątku był jego syn Wigand z Gdeszyna chorąży bełski, po którym dobra odziedziczył syn Stanisław. Ten ostatni lokował dnia 22 grudnia 1548 roku miasto w ziemi chełmskiej i od swego herbu nazwał je Gozdawą. Bliskie położenie Hrubieszowa nie sprzyjało rozwojowi miasteczka, które przez cały okres swego istnienia pełniło rolę ośrodka wymiany rolniczej tylko dla sąsiednich miejscowości. Od 1563 roku Gozdów płacił szos (podatek od nieruchomości) 1 floren i 18 groszy oraz od 2 rzemieślników.

Częste najazdy Tatarów na te tereny spowodowały, że w XVI wieku dwór szlachecki w Gozdowie ufortyfikowano. Został on wybudowany na części wyniesienia, którego powierzchnia sięga kilku hektarów. Południowa część tego wyniesienia została odcięta fosą i podsypana, dzięki czemu utworzono owalny nasyp o średnicy 38-58 m, gdzie wybudowano dwór.

Następny znany właściciel Łazarz Góźdź, był dziedzicem Gozdowa, Podhorzec, Gdeszyna i Cześnik, nie gospodarzył jednak osobiście, a swoje dobra wydzierżawił w roku 1557 na 6 lat swemu wujowi, Janowi Strzechowskiemu herbu Nieczuja, żonatemu z Reginą Bydłowską. W 1578 roku Gozdów liczył szacunkowo 11 domów i 55 mieszkańców.

Właścicielem Gozdowa w 1580 roku był arianin Jan Goźdź (zm. w 1589 r.), a po jego śmierci, ze względu na małoletność dzieci, dobrami w latach 1589-1604 zarządzał Paweł Orzechowski. Później Gozdów przejął Jan, a następnie syn Jana Goździa - Stanisław, który podobnie jak ojciec przez krótki czas był arianinem, na co wskazuje istnienie w miasteczku wizytowanego w latach 1617-1618 zboru ariańskiego. Wkrótce jednak musiał się nawrócić na wiarę katolicką, gdyż w roku 1641 dokonał zapisu na rzecz monastyru prawosławnego w sąsiednich Podhorcach, a w Gozdowie istniała w tym czasie filia tego monastyru. Źródła podają również istnienie drewnianej cerkwi parafialnej niewiadomej erekcji, ale pierwsza wzmianka o niej pochodzi z roku 1641. W 1723 roku cerkiew tę wizytował unicki biskup chełmski, a parochem był wtedy ks. Jan Stabniewicz.

W 1760 roku istniała tu drewniana cerkiew parafialna p.w. Opieki NMP, należąca do dekanatu hrubieszowskiego. W XIX wieku była ona cerkwią filialną parafii Podhorce, a podczas I wojny światowej została zniszczona. Przed 1830 rokiem założono poza wsią cmentarz grzebalny jako kontynuację cmentarza przycerkiewnego. Widnieje on na Mapie Kwatermistrzowskiej z 1839 roku (treść mapy z ok. 1830 r.).

Koniec wieku XVII był katastrofalny dla istnienia miasta. W roku 1698 Gozdów został zniszczony i odtąd występuje jako wieś. Jeszcze na pocz. XVIII wieku Gozdów należał do Stanisława Goździa, ale już w 1705 roku notowani byli Anna i Antoni Boguszewscy, którzy ubezpieczyli darowiznę pieniężną dla bazylianów chełmskich na dobrach Gozdowa, a w 1716 roku wieś należała do Krzysztofa Miecielskiego. W 1723 roku właścicielem tych włości był Jan Miecielski, miecznik kaliski, natomiast w 1749 roku Makary Kurdwanowski herbu Półkozic, syn Stanisława i Teresy z Lubowickich. Od niego dobra Gozdów wraz z Czumowem kupił w 1793 roku za 32 061 złp Jakub Trębiński, a pod koniec XVIII lub na pocz. XIX wieku właścicielem dóbr został Ignacy Bukowski, żonaty z Ewą z Zieleniewskich. Bukowski w 1809 rokuprzekazał Gozdów swojej córce Ewie, po pierwszym mężu Komorowskiej, po drugim Kęszyckiej. W 1812 wieś jako dzierżawa należała do Barbary i Franciszka Głogowskich. Ewa z Bukowskich Kęszycka sprzedała Gozdów w 1820 roku za 139 tys. złp Józefowi Falkowskiemu, a ten w pięć lat później odsprzedał go za 139 307 złp hrabiemu Alojzemu Poletyle herbu Trzywdar, żonatemu z Teresą z Trzcińskich.

Od początku istnienia Gozdowa decydowana większość mieszkańców była narodowości ruskiej i należala do wyznania prawosłwnego, a później unickiego. Polacy z reguły byli wyznawcami religii rzymskokatolickiej i należeli do parafii łacińskiej w Hrubieszowie. Ich liczba nie była wielka, w roku 1832 wynosiła 25 osób, zaś w 1851 - 38 osób. Z tytułu tej przynależności płacono dziesięcinę do kościoła w Hrubieszowie. Znamy sumę jaką zapłaciła właścicielka przed 1810 rokiem, wynosiła ona wówczas 175 zł (łącznie z Obrowcem, czy raczej Oburkowcem ?). Od 1810 roku Gozdów na krótko przestał płacić tę daninę. Jak mały był procent we wsi Polaków świadczy spis z 1827 roku, kiedy Go-zdów liczył 50 domów i 293 mieszkańców, w tym ok. 30 Polaków.

W 1854 roku dobra Gozdów wraz z Podhorcami otrzymał w spadku zięć Alojzego Poletyły – Tytus Woyciechowski, żonaty z Alojzą z Poletyłów. Po nich majątek przejęła w 1871 roku córka Joanna Maria Teresa, żona Marcellina Wydżgi (1830-1899) z Wożuczyna. W 1902 roku właścicielem dóbr gozdowskich został ich syn - Józef Tomasz Wydżga, żonaty najpierw z Marią Romerówną, a po jej śmierci z Modestą Malczewską. Ten ostatni swój majątek wydzierżawił Ulanowskim, którzy wybudowali tu parterowy dwór, później jeszcze rozbudowany przez przedłużenie lewego skrzydła i dostawienie murowanej dobudówki do tylnej ściany. Ostatecznie rzut dworku osiągnął kształt litery „L”.

W końcu XIX lub początku XX wieku w Gozdowie powstała szkoła rosyjska. Dokładna data jej powstania nie jest znana, choć łączy się ją z okresem zaborów. Pierwszy drewniany budynek szkolny został wybudowany przez władze carskie, a wzmianka o tej szkole pochodzi z roku 1901. W 1904 roku uczył tutaj Aleksander Szutowski, a w 1914 roku, kiedy istniała tutaj 2-klasowa szkoła, uczyli: Stefan Wawrzyniuk i Cyryl Świrydiuk. W 1918 roku powstała 1-klasowa szkoła polska. W 1932 roku istniały już dwie klasy, a w roku szkolnym 1937/1938 podniesiono szkołę do poziomu sześciu klas. Kierowniczką szkoły w latach 1932-1939 była Teresa Wróblewska. Obok niej uczyli także: Józefa Ziobrowicz, Józefa Bondyra i Władysław Bogucki.

Niespokojne lata przełomu XIX i XX wieku nie ominęły również tych terenów. W roku 1897 w powiecie hrubieszowskim 14 wsi wzięło udział w walce o prawa serwitutowe, wśród nich byli chłopi z Gozdowa. Opór włościan został jednak złamany siłą przez trzy sotnie Kozaków.

W czasie I wojny światowej Austriacy wybudowali kolejkę wąskotorową łączącą Uhnów z Hrubieszowem. Jej trasa biegła przez Gozdów, gdzie założono warsztaty kolejowe, parowozownię, magazyny i wieżę ciśnień.

W Gozdowie był ważny węzeł komunikacyjny, tutaj bowiem krzyżowały się trasy z Uchań, Dziekanowa i Łaszczowa. Przy trasie kolejki zlokalizowano jedną ze stacji wąskotorowych. W 1961 roku tutejszą lokomotywownię przeniesiono do Werbkowic, gdzie rozbudowano warsztaty kolejowe w związku z planowaną budową cukrowni „Werbkowice”.

W okresie międzywojennym majątek ziemski w Gozdowie posiadali: Józef Wydżga (441 ha) i Anna Gierlicz (446 ha), żona Jana. We wsi były wtedy cztery sklepy z artykułami spożywczymi.

Podczas II wojny światowej miejscową szkołę zajęli Ukraińcy, a Polacy uczyli się w pomieszczeniach folwarcznych. Tragiczny dla Gozdowa był rok 1944, gdy 14 marca żołnierze z ukraińskiej dywizji SS „Galizien” pod dowództwem Pawła Pilipczuka ps. „Karpo”, wymordowali 33 mieszkańców i 20 kolejarzy z Gozdowa. Tych ostatnich pochowano na wydzielonej kwaterze hrubieszowskiego cmentarza.

Po tragicznych wydarzeniach okresu okupacji życie poczęło wracać do normy. W 1945 roku rozpoczęto naukę w szkole na poziomie 4-klasowym, a pierwszą kierowniczką została Adela Szulakiewicz i pełniła tę funkcję do 1948 roku. Przez kolejne dwa lata jej następczynią była Genowefa Soroczyńska, a potem przez dwa lata Stanisława Swatowska. Jednocześnie w 1950 roku podniesiono stopień organizacyjny szkoły do 6-klasowej, a w 1955 do 7-klasowej. W latach 1971-1972 wybudowano we wsi murowaną szkołę piętrową. Po Stanisławie Swatowskiej funkcję kierownika pełnili kolejno: Józef Gromadzki (1953-1954), Władysław Głowacki (1955-1959) i Józef Bilewicz (1959-1975). Ten ostatni od 1972 roku był już dyrektorem. Na stanowisku dyrektora szkoły pracowali kolejno: Józef Skiba (1975-1987), Apolonia Kudyk (1987-1989) i Marceli Solon od 1989 roku.

W 1946 roku Jakub Pawlak, Julian Horbaczewski, Eugeniusz Lisowski, Adam Esing i Bogdan Radkowski założyli w Gozdowie Ochotniczą Straż Pożarną, a pierwszym prezesem został Jakub Pawlak. W 1956 roku wybudowano we wsi remizę, a w dwa lata później strażacy dostali motopompę.

W 1947 roku utworzono we wsi Gminny Ośrodek Maszynowy, który mieścił się w pomieszczeniach pofolwarcznych i na terenie dawnego folwarku. Kierownikiem tego Ośrodka został Mieczysław Okoński. GOM działał do 1951 roku, a w 1954 roku na bazie GOM-u utworzono we wsi Państwowy Ośrodek Maszynowy. Jego pierwszym kierownikiem został Mieczysław Okoński, dotychczasowy kierownik GOM-u. W 1956 roku zastąpił go na tym stanowisku Tadeusz Betiuk. W 1963 roku dyrektorem został Antoni Hubka i pełnił tę funkcję do 1987 roku. W tym czasie rozpoczęto szereg inwestycji budowlanych. Wybudowano murowaną halę montażową, halę na maszyny rolnicze, barak z przeznaczeniem na hotel i świetlicę oraz dom mieszkalny 4-rodzinny. Następcami Hubki na stanowisku dyrektora zostali kolejno: Józef Witek (1987-1988), Kuczmara (1988-1990) i Leszek Barczak. W 1992 roku POM został postawiony w stan likwidacji.

W latach 1955-1968 w Gozdowie mieściła się siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej. W jej skład obok Gozdowa weszły także: Alojzów, Brodzica, Wolica i Podhorce. Przewodniczącym GRN został Tadeusz Jaworski (1955-1960), a potem funkcję tę pełnili kolejno: Roman Downar (1961-1963) i Stanisław Marcych (1964-1968). Z końcem 1968 roku gromadę zlikwidowano, a Gozdów, Podhorce i Alojzów przyłączono do Gromady Werbkowice. Wolicę przyłączono do gromady Hrubieszów.

Ważną inwestycją dla wsi była jej elektryfikacja wykonana w 1957 roku. Rok wcześniej utworzono w Gozdowie Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny, który funkcjonował tutaj przez 40 lat. Zlikwidowano go ostatecznie 30 września 1996 roku. Funkcję naczelnika tego Urzędu pełnili kolejno: Eugeniusz Bałaj, Danuta Barzycka, Wanda Kwasek, Ryszard Mazur, Józef Talaba, a w latach 1972-1996 Maria Hołubik. W 1996 roku w miejsce Urządu Pocztowego utworzono Agencję Pocztową, którą jednak zlikwidowano 20 września 2004 roku.

W latach 1992-1998 wybudowano w Gozdowie kościół wg projektu J. Nowaka z Tomaszowa Lub., a jego konsekracji dokonał 3 maja 1998 roku ks. inf. Franciszek Greniuk. Jest to świątynia murowana, jednonawowa z wieżyczką z sygnaturką na dachu. Samodzielną parafię w Gozdowie p.w. Miłosierdzia Bożego erygował 16 czerwca 1998 roku biskup zamojsko- lubaczowski Jan Śrutwa, a jej pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Solilak.

Obok kościoła wybudowano w 2000 roku murowaną dzwonnicę, a w niej zawieszono 3 dzwony wykonane w firmie „Felczyńskich” w Przemyślu: 300 kg o nazwie „Jezus Miłosierny” ufundowany przez mieszkańców Gozdowa, 150 kg o nazwie „św. Józef” ufundowany przez rodzinę Musiałów, 90 kg „Św. Boża Rodzicielka - Matka Odkupiciela” ufundowany przez mieszkańców Podhorzec. Obecnie Gozdów jest dużą wsią, która w 2001 roku liczyła 168 domów oraz 889 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 814 mieszkańców.

Źródło: Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź, Józef Siudak "Dzieje miejscowości gminy Werbkowice powiat hrubieszowski"


Według stanu na 18.11.2016 wieś liczyła 216 domów/mieszkań i 744 mieszkańców.



gozdow
Copyright © Free Joomla! 4 templates / Design by Galusso Themes