Terebiń

Wieś położona we wschodniej części gminy Werbkowice, nad bezimiennym ciekiem, w obrębie Kotliny Hrubieszowskiej.

W wyniku badań powierzchniowych prowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) na terenie miejscowości odkryto 50 stanowisk (punktów osadniczych). Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą najprawdopodobniej ze środkowej epoki kamienia - mezolitu (ok. 8300-5500 r. p.Chr.), znaleziono bowiem tutaj krzemienny rdzeń mikrolityczny charakterystyczny dla kultur mezolitycznych.

Następne ślady osadnictwa pradziejowego w postaci 1 fragmentu ceramiki związane są z kulturą lubelsko-wołyńską (4700-3400 r. p.Chr.). Więcej materiałów zarówno ceramicznych jak i krzemiennych związanych jest z kulturą pucharów lejkowatych (4200-2900 r. p.Chr.), a starannie gładzoną, czworościenną siekierkę można łączyć z kulturą amfor kulistych (2700-2500 r. p.Chr.) lub kulturą ceramiki sznurowej (2900-2200 r. p.Chr.). Z tą ostatnią kulturą z pewnością związany jest toporek kamienny, który znaleziono na powierzchni. Dalsze materiały w postaci ceramiki i narzędzi krzemiennych m.in. skrobacza i dwuściennej siekiery pochodzą z wczesnej epoki brązu. Dość ubogie w materiały (wyłącznie caramika) są odkryte stanowiska kultury trzcinieckiej (1600-1200 r. p.Chr.). Licznie natomiast występują tutaj materiały kultury łużyckiej (1200-400 r. p.Chr.) odkryte aż na 14 stanowiskach. Z okresem lateńskim (być może z grupą czerniczyńską) należy łączyć kilka fragmentów ceramiki. Odkryto także materiał kultury przeworskiej (pocz. n.e - III w.) oraz grupy masłomęckiej (III - poł. IV w.). W materiałach pochodzących z badań powierzchniowych jest sporo zabytków datowanych na okres wczesnośredniowieczny, z których najstarsze pochodzą z VIII-X wieku.

W dotychczasowej literaturze przeważnie przyjmowano 1400 rok, jako datę pierwszej wzmianki o miejscowości, jednak dokument erygujący kościół i parafię w Hrubieszowie z 1400 roku, który wymieniał Terebiń, okazał się być falsyfikatem. Nie wyklucza to faktu, że miejscowość w tym czasie najpewniej istniała, co wynika z analizy późniejszych źródeł.

Andrzej Janeczek przypuszcza, że przed rokiem 1430 właścicielem połowy Terebinia mógł być Roman Lubartowicz, kniaź kobryński, któremu dobra zabrał Władysław Jagiełło w roku 1431 i darował księciu mazowiecko-bełskiemu Ziemowitowi V dożywotnio Szychowice i połowę Terebinia.

Już w początkach XV wieku istniały Terebiń [Duży] i Terebiniec [Terebiń Mały], w źródłach często nie rozróżniane. W roku 1468 jako właściciel Terebinia [Dużego] występował Jan Uhrynowski. Jego żona Małgorzata sprzedała w 1492 roku wieś Mikołajowi Tęczyńskiemu, miecznikowi krakowskiemu za sumę 300 grzywien. Według rejestru poborowego z roku 1472 Terebiń będąc wsią szlachecką posiadał 2 i 1/4 łana użytków rolnych, 1 karczmę i cerkiew. Dziwi trochę mała ilość użytków rolnych co może wynikać z podziału wsi na dwie osady: Terebiń i Wolę Terebińską. O samym zamku, pomimo przeprowadzenia niewielkich badań wykopaliskowych, niewiele jednak wiadomo. Zamek istniał prawdopodobnie do poł. XVII wieku.

W 1473 roku dobra szychowicko-terebińskie należały do Andrzeja Tęczyńskiego, ale w 1475 roku podczas ponownego podziału majątku trafiły w ręce Stanisława Tęczyńskiego, który w 1484 roku przekazał je swemu bratu Mikołajowi. Następnie Terebiń odziedziczył syn Mikołaja - Jan Tęczyński (zm. 1541), starosta hrubieszowski, ożeniony z Katarzyną Łaską. W 1552 roku otrzymały dwie córki: Zofia i Katarzyna. Terebiń wraz z 6 wsiami przypadł Katarzynie, która w 1549 roku poślubiła Jana Bonera (zm. w 1562 r.), a następnie w 1565 roku Stanisława Barzi herbu Korczak. Rejestr poborowy z 1531 roku notował tu 4 łany użytków i młyn o 2 kołach. Według rejestru poborowego z 1564 roku wieś liczyła 6 i 1/2 łanów użytków, 6 zagrodników, 2 stawy rybne, 3 rzemieślników i cerkiew.

Zapewne po śmierci Katarzyny Tęczyńskiej w 1566 roku dobra te trafiły w ręce Mikołaja Firleja z Dąbrownicy. Wówczas Terebiń należał do powiatu hrubieszowskiego ziemi chełmskiej. Mikołaj Firlej majątek zapisał swej żonie Annie, która po jego śmierci powtórnie wyszła za mąż za Noskowskiego. Po niej majątek odziedziczył jej syn Jan Noskowski, a następnie córka Joanna Brodecka. Jednakże po jej bezdzietnej śmierci dobra powróciły do Firlejów. W 1584 roku wieś dzierżawił (zapewne od Firlejów) Stanisław Łysakowski.

W 2 poł. XVII wieku wieś należała do Abrahama Gołuchowskiego, żonatego z Marią Anną Liniewską, która po jego śmierci wyszła za mąż za Wilhelma Eustachego Grothusa. Połowę Terebinia objął po ojcu syn Jan Gołuchowski, od którego w 1701 roku odkupił Wilhelm Grothus. Następnie dobra te objęły dzieci Wilhelma: Hieronim i Franciszka. W 1790 roku Antoni Grothus sprzedał połowę wsi swemu bratu Tadeuszowi, ten zaś odsprzedał ją jeszcze w tym samym roku, ale nowy nabywca nie jest znany.

W 1726 roku był tu dwór na planie prostokąta z bocznym alkierzem, trójdzielny, pierwotnie półtraktowy, po rozbudowie półtoratraktowy z sienią na osi, od frontu posiadał ganek otoczony laskami. Po jednej stronie sieni znajdowała się izba stołowa o 3 oknach, ogrzewana zielonym piecem kaflowym; gabinet o 3 oknach, pokój o 3 oknach, alkierz o 3 oknach, a po drugiej stronie piekarnia o 3 oknach, zamieniona na izbę kuchenną. W sieni była kuchnia o 2 oknach i spiżarka o 1 oknie. Dwór kryty był słomą. Wybudowano go zapewne w 1 poł. i rozbudowano w 2 poł. XVII wieku.

W 1726 roku właścicielką [części] wsi była Marianna z Firlejów Sapieha, natomiast od 1736 do co najmniej 1742 roku należał Terebiń do Teresy Kuropatnickiej. Część majątku po Firlejach (klucz werbkowicki i terebiński) w 1754 roku trafiła w ręce dzieci Antoniego Gołuchowskiego i Anny Noskowskiej, z których Józef sprzedał swoją część bratu Konstantemu w 1763 roku, Marianna sprzedała swemu mężowi Kempistemu w 1764 roku i Hryniewickiemu w 1780 roku, a Konstanty sprzedał Małachowskiemu . W 1767 roku dobra należały do Karola Sapiehy, wojewody brzeskiego. W latach 1773-1791 jako właścicielka wymieniona jest Elżbieta Sapieżyna. W 1776 roku nastąpił podział majątku w wyniku którego Terebiń, Terebiniec i Strzyżowiec podzielono na dwie części: Abrahama Gołochowskiego oraz Ignacego i Andrzeja Sierakowskich”. Po Abrahamie Gołuchowskim dziedziczył najpierw syn Antoni, a później wnuki: Konstanty i Marianna Świeżawska. Po Konstantym zaś synowie: Józef, żonaty z Felicjanną Wyszpolską oraz Antoni, żonaty z Praksedą. W 1816 roku jako właścicielka wsi figuruje [Felicjanna] Gołuchowska.

Część dóbr Terebiniec od początku XIX wieku była w posiadaniu Anny Falkowskiej i Jana Karola Bormanów, po których w 1817 roku dziedziczyli dzieci: Librat, Edward i Jan. W 1832 roku majątek Bormanów kupił Karol Milowicz, ale zapewne miał problemy z płatnością, bowiem w roku następnym zrezygnował z tego przedsięwzięcia. W 1839 roku dobra Bormanów obejmujący 1/6 całości dóbr Terebiń, Terebiniec i Strzyżowiec objął Edward Borman.

Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie hrubieszowskim i parafii Hrubieszów. Liczyła wówczas 112 domów i 837 mieszkańców. W 1845 roku w części Bormana istniała karczma, która uzyskała patent na dalsze prowadzenie wyszynku alkoholu. Druga część wsi należała zapewne do Podhoreckiego.

W 1 poł. XIX wieku Terebiń był własnością Józefa Leszczyc Mirosławskiego żonatego z Teklą z Kempistych. Jeszcze w 1 poł. tego wieku wieś przeszła w ręce Romana Czaplic-Pohoreckiego herbu Sas (1797-1879) ożenionego z Heleną ze Smolikowskich. Od 1859 roku wieś należała do Adama Andrzeja Pohoreckiego (1828-1898 r.) żonatego z Marią Alojzą Romiszewską, a w 1899 roku po ojcu objął majątek jego najmłodszy syn Jan Wincenty Pohorecki żonaty z Marią z Przybysławskich. Dokonał on szeregu sprzedaży swych posiadłości w celu kupna dóbr Werbkowice. Został on jednak ubiegnięty przy kupnie i osiadł w Terebińcu, gdzie zamieszkał w skromnym dworze z ok. poł. XIX wieku. W 1929 roku Karol Milowicz posiadał w Terebiniu cegielnię, a B. Klinger olejarnię. Przed II wojną światową właścicielką Terebinia była Anna Milowicz.

W roku 1915, podczas działań wojennych wieś została doszczętnie zniszczona. Ocalały jedynie dwa budynki: cerkiew i jedna ze stodół. Ludność w większości wyemigrowała wraz z cofającym się wojskiem do Rosji. Po zakończeniu działań wojennych stopniowo dawni mieszkańcy powrócili do Terebinia i odbudowali domy oraz zabudowania gospodarcze.

W 2 połowie XIX wieku powstała we wsi szkoła początkowa, która przetrwała do I wojny światowej. W 1904 roku uczył tutaj Mikołaj Pieredzelski, a w 1914 roku w tutejszej szkole 2-klasowej uczyli: Wasyl Cybulski, Łukasz Duniec i Maria Gajkowa. Podczas I wojny światowej wraz z całą wsią spłonął także budynek szkolny. Polska szkoła powstała w roku 1923, a pierwszym nauczycielem został Jan Hołowiński. Szkoła mieściła się w prywatnym budynku wynajętym od Stefana Szmegi, a warunki nauki były bardzo ciężkie. Około 110 dzieci uczyło się w jednym pomieszczeniu na dwie zmiany. W latach 1926-1928 wybudowano nową, murowaną szkołę. Był to budynek parterowy z użytkowym poddaszem, kryty dwuspadowym, łamanym dachem. Wraz z oddaniem nowego gmachu podniesiono stopień organizacyjny szkoły do 2-klasowej, a jej kierownikiem został wówczas Franciszek Lipko. Wokół szkoły ciągnął się piękny ogród kwiatowy. W latach 30- tych uczyli także Maria Lipko i Anna Klocówna. Ze względu na wzrastającą ilość dzieci w latach 1934-1935 zbudowano dodatkowo budynek drewniany z przeznaczeniem na szkołę i do 1939 roku dzieci uczyły się w dwóch budynkach.

W okresie międzywojennym Terebiń był stosunkowo dużą wsią i według spisu w roku 1921 liczył 118 domów oraz 700 mieszkańców, zaś w 1929 roku 764 mieszkańców. W roku 1929 we wsi notowano cegielnię należącą do Karola Milowicza, olejarnię B. Klingera oraz trzy sklepy spożywcze.

Podczas okupacji hitlerowskiej utworzono we wsi szkołę ukraińską. Okres okupacji zapisał się w życiu mieszkańców bardzo tragicznie. W nocy z 31 grudnia 1943 roku na 1 stycznia 1944 roku oddział UPA z Werbkowic zamordował 6 osób w kolonii Terbiń. Do kolejnej tragedii doszło 24 września 1943 roku, kiedy policja ukraińska spacyfikowała wieś, mordując 17 osób i paląc wiele zabudowań. W marcu następnego roku podczas walk BCh „Rysia” i oddziałów AK „Wiktora” z Ukraińcami wieś została prawie całkowicie spalona. Spaliła się także szkoła, a ocalała jedynie cerkiew drewniana.

Pierwsza wzmianka o cerkwi w Terebiniu pochodzi z roku 1472. Notują ją także źródła z końca XV, XVI i pocz. XVII wieku. W 1760 roku była we wsi drewniana cerkiew parafialna p.w. Eliasza Proroka, która należała do dekanatu hrubieszowskiego. Nową cerkiew, istniejącą do dziś, zbudowano prawdopodobnie w roku 1779. Jest to świątynia orientowana, trójdzielna, o konstrukcji wieńcowej. Posiada babiniec, większą nawą założone na planach kwadratów oraz prezbiterium zamknięte trójbocznie. Od strony północnej, przy prezbiterium znajduje się zakrystia. W 1840 roku w skład unickiej parafii wchodziły: Terebiń, Terebiniec i Strzyżowiec. Liczyła ona wówczas 377 parafian, a w 1872 roku 822 wiernych. Po kasacie unii w 1875 roku cerkiew została zamieniona na prawosławną. W 1950 roku rekoncyliowano ją na kościół katolicki p.w. śś. Piotra i Pawła. Przed 1841 rokiem proboszczem w Terebiniu był ks. Jan Łopacki, a później administratorem Albin Michał Żelechowski [prawdopodobnie przed rokiem 1875]. W 1904 roku tutejszym duchownym był Izydor Pankowski.

W Terebiniu urodził się w roku 1898 Grzegorz Mitiuk, późniejszy metropolita Andrej, który przed II wojną światową był najpierw dziekanem dekanatu hrubieszowskiego, a później profesorem i rektorem Seminarium Duchownego w Chełmie. Po 1948 roku wyemigrował do Kanady, gdzie został metropolitą Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej w Kanadzie. Zmarł w 1985 roku w Winnipeg.

Znaczne straty mieszkaniowe i brak lokalu sprawiły, że po II wojnie światowej dzieci początkowo uczęszczały do szkoły w Werbkowicach. Szkołę w Terebiniu otwarto w 1947 roku, a jej pierwszym po wojnie kierownikiem został Franciszek Malicki, kóry kierował szkołą do 1948 roku. Potem funkcję kierownika szkoły pełnili kolejno: Franciszek Lipko, Irena Staszewska, Maria Grela i Krystyna Solan-Swatowska (1962-1975), Maria Kloc (1975-1983), Eugeniusz Kaczan (1983-1985) i od 1985 roku Grażyna Wołos. W 1959 roku rozpoczęto we wsi budowę nowej szkoły, ukończoną w roku następnym. Z czasem jednak stała się za ciasna i w latach 1990-1996 wybudowano we wsi nową, murowaną szkołę piętrową.

Jedno z ważniejszych wydarzeń w życiu wsi miało miejsce w 1959 roku, kiedy Franciszek Lipko, Kazimierz Dudziński, Aleksander Greszta i Szczepan Mękal założyli w Terebiniu Ochotniczą Straż Pożarną i w tym samym roku wybudowano remizę. Pierwszym prezesem został Franciszek Lipko. W dwa lata po założeniu jednostki strażacy otrzymali motopompę.

24 października 1990 roku utworzono w Terebiniu parafię rzymskokatolicką. Jej pierwszym proboszczem został ks. Bolesław Michalski. Kolejnymi proboszczami byli: 1998 roku funkcję tę objął ks. Zenon Góra (1998-2003), 2003 roku ks. Jacek Rok (2003-2004), ks. Jarosław Ziarkiewicz (2004- 2008) i od 2008 roku ks. Wiesław Zborowski.

Do ważniejszych inwestycji we wsi należała elekryfikacja wykonana w 1958 roku.

W 2001 roku wieś liczyła 186 domów i 926 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 816 mieszkańców.

Źródło: Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź, Józef Siudak "Dzieje miejscowości gminy Werbkowice powiat hrubieszowski"


Według stanu na 18.11.2016 wieś liczyła 164 domy i 709 mieszkańców.



terebin
Copyright © Free Joomla! 4 templates / Design by Galusso Themes