Peresołowice

Wieś położona w północnej części gminy Werbkowice nad rzeką Henrykówką, w obrębie Działów Grabowieckich. Jej nazwa prawdopodobnie jest pochodzenia ruskiego. Powstała prawdopodobnie w IX-X wieku, bowiem od tego czasu notuje się ciągłość osadnictwa.

W wyniku badań powierzchniowych prowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) na terenie miejscowości odkryto 18 stanowisk (punktów osadniczych). Najstarsze ślady osadnictwa sięgają środkowego neolitu i związane są z kulturą pucharów lejkowatych (4200-2900 r. p.Chr.). Podczas badań powierzchniowych znaleziono 5 fragmentów ceramiki oraz 1 odłupek krzemienny należące do tej kultury. Kolejne zabytki w postaci nielicznych fragmentów ceramiki oraz odłupka krzemiennego datowane są na wczesną epokę brązu (kultura mierzanowicka lub strzyżowska). Nieco liczniej reprezentowana jest w materiałach ceramicznych kultura trzciniecka (1600-1200 r. p.Chr.) oraz łużycka (1200-400 r. p.Chr.). Wśród materiałów pradziejowych znalezionych na terenie Peresołowic kilka fragmentów ceramiki można datować ogólnie na okres rzymski (pocz. n.e - pocz. V w.). Najbogatsze materiały z badań powierzchniowych pochodzą z okresu wczesnośredniowiecznnego. Osadnictwo z tego okresu sięga IX-X wieku i trwa zapewne już nieprzerwanie do chwili obecnej.

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1394 roku, kiedy książę bełski Ziemowit IV założył parafię łacińską w Grabowcu. Pośród wymienionych wówczas 26 wsi były również Peresołowice. W 1472 roku wieś była własnością szlachecką z 6 łanami użytków oraz młynem wodnym. W 1578 roku Peresołowice (Przesułowice) były własnością Anny i Jerzego Gdeszyńskich, którzy odziedziczyli wieś zapewne po Mikołaju Goździu (Gdeszyńskim), bowiem w roku 1579 jego synowie Jerzy i Krzysztof dokonali podziału Przesułowic (Peresołowic) i Łazisk. W 1674 roku wieś należała do Michała Modryńskiego. W 1736 roku nastąpił podział części dóbr należących do Domicelli ze Skotnickich, która po raz pierwszy wyszła za mąż za Modryńskiego, po raz drugi za Mikołaja Dołgieły Cyrynę, sędziego ziemskiego grabowieckiego. W 2 poł. XVIII wieku Peresołowice była w posiadaniu Aleksandra Siekierzyńskiego (przed 1763 r.), żonatego z Zofią Rzeczycką, który wydzierżawił ją Ignacemu Bobrowi Piotrowskiemu. Przy okazji kontraktu dzierżawnego sporządzono spis budynków: dwór pokryty słomą, niedopaloną piekarnię i liche budynki folwarczne oraz piwnicę na jarzyny. Wśród ówczesnych budynków znajdowała się, nie wymieniona w spisie, cerkiew. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Peresołowicach pochodzi z roku 1535. Notują ją źródła przez resztę XVI i pocz. XVII wieku. Tutejszym parochem w 1620 roku był Matfij, a w 1742 roku ks. Antoni Lelikowicz. W 1760 roku była we wsi drewniana cerkiew parafialna p.w. św. Mikołaja Biskupa, która należała do dekanatu hrubieszowskiego. W dziesięć lat później wybudowano kolejną, drewnianą cerkiew parafialną, przy której posługę kapłańską sprawował ks. Bazylewicz, a pod koniec XVIII wieku Piotr Koyszewicz. W 1840 roku w skład unickiej parafii wchodziły: Peresołowice, Dobromierzyce, Gdeszyn i Bogucice. Liczyła ona wówczas 981 parafian. W latach 1800-1854 parochem (proboszczem) był Mikołaj Laurysiewicz, a następnie Antoni Lebedyński Starszy i Młodszy. W 1879 roku księdzem prawosławnym był tutaj Walerian Zuchajewicz, notowany na tym stanowisku jeszcze w 1904 roku. Do parafii w Peresołowicach w XIX wieku należały dwie filialne cerkwie w Gdeszynie i Bogucicach (Bohutyczach). W 1872 roku parafia unicka liczyła 900 wiernych. Przy cerkwi istniał cmentarz grzebalny, zamknięty z chwilą utworzenia cmentarza grzebalnego w Dobromierzycach na początku XIX wieku.

Pod koniec XVIII wieku właścicielem wsi był syn Aleksandra Siekierzyńskiego - Stanisław, starosta horodelski w latach 1767-1773, a po nim Ignacy Bonawentura Siekierzyński, żonaty z Anną Celińską. Od tego ostatniego w 1795 Peresołowice kupił Jan Terlecki, stolnik horodelski, żonaty z Antoniną z Terleckich Terlecką. Jeszcze w 1814 roku wieś była w posiadaniu Jana Terleckiego, który zmarł w 1821 roku, a jego grób znajduje się na miejscowym cmentarzu przycerkiewnym. Po jego śmierci dobra Dobromierzyce i Peresołowice przeszły na własność dzieci: Bronisławy z Terleckich Radziejewskiej (zm. 1836), Wiktorii z Terleckich Świrskiej, Teofili z Terleckich Ordzinie oraz Kajetana, Pauliny (zm. 1833) i Antoniny Terleckich. W 1832 roku 1/4 dóbr od swej matki kupił Jan Radziejowski, a w dwa lata później nabył resztę dóbr. W 1847 roku całość dóbr za 326 760 złp kupili, do spółki, Wincenty Gąsiorowski, żonaty z Marianną Joanną Sietczykowską i Józef Colonna Walewski. Po Wincentym Gąsiorowskim (1792-1847) majątek odziedziczyli: Teofila z Gąsiorowskich Walewska, Karolina Narcyza z Gąsiorowskich Świderska, Aniela z Gąsiorowskich Piasecka oraz Aniela Celestyna, Justyna, Marianna Sabina, Marcela, Józefa Faustyna i Stanisław Gąsiorowscy. W działe z rodzeństwem Teofila Walewska otrzymała część Peresołowic, a wraz z majątkiem męża stali się właścicielami całej wsi. Józef Colonna Walewski (1810-1873) był synem Jana i Balbiny Cholewińskiej. Ożenił się w 1842 roku z Teofilą Gąsiorowską i był wymieniany jako właściciel wsi w źródłach w 1860 roku. Zmarł w roku 1873 i został pochowany na cmentarzu w Dobromierzycach. Wówczas dobra objęła prawdopodobnie jego żona, a następnie córka Maria, zamężna za Michałem Marianem Ostrowskim. Ten ostatni w 1909 roku sprzedał 154 morgi 51 prętów gruntu za 60 tys. rubli Wojciechowi Łobaczewskiemu, synowi Augusta.

W roku 1827 w Peresołowicach było 35 domów i 223 mieszkańców. W 1845 roku istniała tu karczma, która uzyskała patent na dalsze prowadzenie wyszynku alkoholu.

W 1861 roku miały we wsi miejsce wystąpienia chłopskie, w których brali udział mieszkańcy 80 zagród z trzech wsi. W 2 poł. XIX wieku (zapewne po1870 r.) Peresołowice były już w posiadaniu Mirowskich [Ostrowskich ?], do których należał dwór i folwark. Obok dworu rozciągał się park o powierzchni ok. 3 ha. Tutejszy folwark został wydzielony z dóbr Dobromierzyce w 1857 roku, a według danych w 1872 roku liczył on 609 mórg, w tym 387 gruntów ornych, 57 mórg łąk, 140 mórg lasu, 8 mórg wody (stawy) oraz 24 morgi nieużytków. W tym roku wieś liczyła 40 domów i 449 mórg gruntów. W miejscowości istniała osada młynarska przy młynie wodnym notowanym w 1887 roku, do której należało 18 mórg gruntu. Dalsze 33 morgi należało do cerkwi. Istniała we wsi szkoła początkowa - ogólna i wiatrak. W połowie XIX wieku na terenie wsi wykopano srebrne i cynowe półmiski z herbami i cyframi.

W czasie I wojny światowej zabudowania dworskie i folwarczne zostały doszczętnie zniszczone. Spalona została również cerkiew, której już nie odbudowano. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości majątek w Peresołowicach należący do Wojcecha Łobaczewskiego rozparcelowano. Resztówka z parkiem dostała się w ręce Mikulskiego, który w miejsce zniszczonego dworu wystawił skromny budynek mieszkalny, spalony w czasie II wojny światowej.

Już w 1872 roku istniała we wsi 1-klasowa rosyjska szkoła początkowa. W 1904 roku uczył w niej Feliks Kozakiewicz, a w 1914 roku Helena Pietkiewicz. W 1920 roku utworzono we wsi polską szkołę, ale ze względu na brak lokalu początkowo mieściła się w mieszkaniach prywatnych. Przed wojną uczył tutaj najpierw Bolesław Mikulski, a później Aleksander Kulawczuk. W 1937 roku wybudowano murowany, parterowy budynek szkolny. W czasie wojny, przez krótki okres, uczył w polskiej szkole, w systemie tajnego nauczania, nieznany z imienia Chmurzyński. Po wojnie naukę wznowiono w 1946 roku i była to początkowo szkoła 4-klasowa, a od 1955 roku 7-klasowa. Kierownikiem szkoły w 1946 roku został Aleksander Kulawczuk, przedwojenny nauczyciel i pełnił tę funkcję do 1960 roku. Jego następcą został Marian Dżaman i za jego kadencji w latach 1964-1965 rozbudowano w Peresołowicach szkołę, dobudowując jedno pomieszczenie na parterze i nadbudowując piętro, gdzie zorganizowano jeszcze jedną salę lekcyjną. W 1966 roku podniesiono stopień organizacyjny szkoły do ośmiu klas. W 1969 roku jej kierownikiem został Jan Wasil i pełnił tę funkcję w latach 1969-1973 i 1983-1986. W latach 1973-1983 szkołą kierowała dyrektor Barbara Wasil, zaś od 1986 roku dyrektorką została Grażyna Sanocka. Szkołę, ze względu na małą ilość dzieci, zlikwidowano ostatecznie w 1999 roku.

Peresołowice były średniej wielkości wsią. W roku 1921 w ramach gminy Mołodiatycze wieś razem z kolonią liczyła 52 domy i 316 mieszkańców, w tym 93 Ukraińców. Tuż przed II wojną światową Peresołowice liczyły 92 budynki mieszkalne.

W czasie wojny, 19 marca 1943 roku patrol AK pod dowództwem Kazimierza Wróblewskiego „Maryśki” zabił ukraińskiego działacza – Wojnarowskiego, wójta grabowieckiego.W pierwszej połowie lipca 1944 roku w Peresołowicach doszło do walk oddziału ukraińskiego „Wowky” pod dowództwem „Jahody” z Niemcami, których zaniepokoiły duże siły ukraińskie w tym rejonie. Ukraińcy podczas starcia ponieśli porażkę i wycofali się w kierunku południowo-wschodnim.

W 1961 roku Edward Mach, Czesław Lędźwa i Mieczysław Granda założyli w Peresołowicach Ochotniczą Straż Pożarną. Pierwszym prezesem został Mieczysław Federczuk. W 1965 roku strażacy dostali motopompę, a w 1970 roku wybudowali remizę. W pomieszczeniach remizy znalazł swoje miejsce sklep GS, który wcześniej mieścił się w mieszkaniach prywatnych. Od 1995 roku sklep przeszedł w ręce prywatne. W 1961 roku utworzono we wsi Kółko Rolnicze. Pierwszyn prezesem został Franciszek Nowaczewski, a po nim Kazimierz Zając i Jan Nowaczewski. W 1970 roku Kółko Rolnicze przeniesiono do Wilkowa, gdzie powstała filia SKR w Werbkowicach.

Do ważniejszych przedsięwzięć na wsi należy zaliczyć jej elektryfikację w 1966 roku, komasację w 1972 roku oraz meliorację w połowie lat 70-tych XX wieku. W 1981 lub 1982 roku utwardzono drogę we wsi i poprowadzono ją w dwu kierunkach: do Wilkowa i Hostynnego. Obecnie Peresołowice są średniej wielkości wsią. W 2001 roku było tutaj 69 domów i 242 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 215 mieszkańców.

Źródło: Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź, Józef Siudak "Dzieje miejscowości gminy Werbkowice powiat hrubieszowski"


Według stanu na 18.11.2016 wieś liczyła 55 domów i 234 mieszkańców.



peresolowice
Copyright © Free Joomla! 4 templates / Design by Galusso Themes