Malice

Wieś położona w środkowej części gminy Werbkowice, nad rzeką Huczwą, w obrębie Kotliny Hrubieszowskiej.

W wyniku badań powierzchniowych prowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) na terenie miejscowości odkryto 27 stanowisk (punktów osadniczych). Najstarsze ślady osadnictwa ludzkiego sięgają końca IV tysiąclecia p.Chr. i związane są z neolityczną kulturą pucharów lejkowatych datowaną na 4200-2900 r. p.Chr. Do tej kultury należały liczne fragmenty naczyń glinianych znalezione na terenie miejscowości.

Dalsze ślady osadnictwa pradziejowego należy łączyć z kulturą ceramiki sznurowej (2900-2200 r. p.Chr.), dla której charakterystyczne są m. in. kamienny toporek i czworościenna krzemienna siekierka znalezione na terenie Malic. Z osadnictwem wczesnobrązowej kultury trzcinieckiej (1600-1200 r. p.Chr.) związane są trzy stanowiska, na których znaleziono fragmenty naczyń glinianych i drobne zabytki krzemienne. Najprawdopodobniej również do tej kultury należały dwa kurhany (kopce ziemne) odkryte w lesie nad rzeką Huczwą. Za taką chronologią przemawia ich kształt oraz lokalizacja, bowiem ludność kultury trzcinieckiej wybierała takie miejsca na cmentarze. Dalsze dwa pochówki odnalezione na obszarze Malic w postaci popielnic z przepalonymi wewnątrz kośćmi należy zaliczyć do kultury łużyckiej (1200-400 r. p.Chr.). Na podstawie cech stylistycznych naczyń glinianych datowano je na okres halsztacki (650-400 r. p.Chr.). Podczas badań powierzchniowych znaleziono również kilka innych stanowisk zaliczonych do tej kultury. Młodsze osadnictwo związane jest już z okresem wczesnośredniowiecznym. Na terenie Malic odkryto kilka stanowisk datowanych na podstawie ceramiki na VIII-XIII wiek. Osadnictwo od X-go wieku było połączone gospodarczo i administracyjnie z ośrodkiem w Czerwieniu.

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1394, kiedy Malice wymieniono wśród wsi należących do nowopowstałej parafii łacińskiej w Grabowcu. Przed 1436 rokiem wieś posiadał Gotard z Życka, który w 1449 roku zamienił Malice, Kotorow i Konopne z Jakubem z Kargoszyna na Kargoszyn z dopłatą 100 kop groszy. W latach 1449-1462 wymieniany był Mikołaj Stompor z Malic i Sulimowa, który wraz z Junoszą z Hostynnego, Janem Uhrynowskim i Janem z Honiatyna ufundawał kościół w Malicach. Kościół ten wraz z łacińską parafią ufundowano w latach 1449-62 i należały do niej: Malice, Kotorów, Hostynne, Sahryń i Wronowice. Parafia ta zanikła około poł. XVI wieku. Być może zamieniono wtedy tutejszy kościół na cerkiew p.w. św. Mikołaja, której erekcję potwierdzają źródła w latach 1533-1535 i 1542.

W tym czasie dziedzicem wsi Dziersław z Malic, który w 1456 roku kupił część Gruszki w ziemi chełmskiej. 10 kwietnia 1469 roku bracia Jan i Abraham z Malic byli wymienieni jako świadkowie w sądzie bełskim. Według rejestru poborowego w roku 1472 było we wsi 3 i 1/2 łanów użytków oraz młyn o 2 kołach. Była to zatem stosunkowo niewielka wieś, której w 1491 roku właścicielem był Jan Malicki z Malic. Rejestr poborowy z roku 1531 wymienia tutaj młyn o 1 kole. Do Malickiej miejscowość należała jeszcze w 1578 roku, jednak wówczas współwłaścicielem był Turkowicki. Oboje zapłacili podatek od 3 łanów użytków, 5 zagrodników z ziemią, 4 komorników i 1 rzemieślnika. W 1585 roku niewielka część użytków w Malicach należała do łacińskiej Kapituły Chełmskiej, która sprzedała je w tym roku. Maliccy posiadali części użytków we wsi przez długi czas. W roku 1596 wieś należała do trzech właścicieli: Turkowieckiego, Malickiego i Rudnickiego. Wówczas istniał tu zbór ariański, a ministrem był prawdopodobnie Tomasz Gorzkowski.

Na pocz. XVII wieku dzierżawcą Malic był Jan Komorowski, żonaty z Dorotą z Metelina Mruczyńską, wdową po Janie Turkowickim. Ten ostatni w 1622 roku już nie żył, bowiem Zagrobski pozwał do sądu wdowę Dorotę i córkę Katarzynę w sprawie Malic. Według danych z 1629 roku wieś należała do Wieńczysława Rudnickiego i Turkowickiego. Właścicielem (lub współwłaścicielem) Malic z rodu Malickich był także Andrzej, który w 1648 roku dostał się do niewoli kozackiej. W 1642 roku część wsi należała do Marcina Turkowickiego, w 1662 roku do Russyanowskiego, Turkowieckiego i Horocha, a w 1666 roku współwłaścicielem wsi był Paweł Wilgowski, który posiadał tu dwór drewniany na planie prostokąta, trójdzielny, półtraktowy, z sienią na osi. Po jednej stronie sieni znajdowała się izba, a po drugiej komora z chrustu i gliny. Dwór kryty był słomą. W 1666 roku w związku z podziałem wsi sporządzono inwentarz. Podział dóbr nastąpił również w 1736 roku.

Według rejestru poborowego w 1676 roku wieś należała do Rudawskiego, Modryńskiego i Szornela. Zapewne także do Turkowickiego, którego jako właściciela wymienia rejestr poborowy z następnego roku. W 1709 roku część wsi była w posiadaniu Wojciecha Szornela, stolnika mozyrskiego, żonatego z Domicellą, a w 1731 roku współwłaścicielem wsi był Jan Szornel, który pobił i wypędził ze wsi chłopa Zachanejkę. Inny współwłaściciel Malic Paweł Russyanowski, cześnik smoleński w 1747 roku włączył do swego folwarku puste łany chłopskie. W 1759 roku część Malic należała do Jana Turkowickiego, a w 1761 do Józefa Mireckiego. W XVIII wieku właścicielami Malic byli także Micowscy i Sobańscy oraz Józef Korytko, który kupił część wsi od Jerzego Mieszkowskiego, Jan Polanowski i Piotr Orzechowski. Na skutek szeregu transakcji kupna-sprzedaży pod koniec XVIII wieku jedynym właścicielem wsi został Piotr Lubowiecki, wojski mniejszy bełski, żonaty pierwszy raz z Delfiną z Russyanowskich, córką Świętosława i Rozalii Micowskiej, a drugi raz z Wiktorią z Rostkowskich, wdową najpierw po Wyżdże, a później po Orzeszku. W 1814 roku, po śmierci Piotra Malice otrzymał syn Tomasz Kajetan Lubowiecki, żonaty z Teklą z Wydżgów, od której w 1815 roku za 132 500 złp kupił dobra Ignacy Lubowiecki (1782-1837), podpułkownik dywizji strzelców konnych armii Królestwa Polskiego, późniejszy prezes Komisji Województwa Lubelskiego, żonaty z Karoliną z Gliszczyńskich (1789-1842). Po śmierci Ignacego dobra odziedziczyły dzieci: Marianna z Lubowieckich Kwilecka, Franciszka z Lubowieckich Potworowska, żona Edwarda Wilhelma oraz Delfina i Antoni Lubowieccy. W tym czasie Malice dzierżawił Antoni Mierzejewski, ekonomem w był Jan Saligowski, a zastępcą wójta Antoni Frankowski. W 1853 roku, po spłacie rodzeństwa, Malice w całości przejął Antoni Lubowiecki, ożeniony ze Stefanią z Bożydar-Podhorodeńskich, a w 1881 roku dziedzicem wsi został Marian Rajmund Lubowiecki, syn Antoniego, żonaty z Marią z Głębockich.

Najprawdopodobniej Ignacy Lubowiecki w latach 1820-1830 wybudował w Malicach murowany dwór klasycystyczny oraz oficynę także murowaną. Dwór sześcioosiowy, w planie miał kształt szerokiego prostokąta. Na czterech osiach jego elewacji głównej występowały okna podwójnej szerokości. Drzwi wejściowe znajdowały się na obu osiach skrajnych i poprzedzały je dwukolumnowe portyki, zwieńczone trójkątnymi szczytami. Wejście lewe miało charakter gospodarczy, prawe natomiast służyło jako paradne. Dom nakryty był wysokim, naczółkowym, łamanym dachem, pośrodku którego od strony frontowej umieszczone było wielkie półokrągłe okno.

Wnętrze dworu miało układ dwutraktowy, amfiladowy. W środkowej części mieściły się dwa pokoje prostokątne od frontu i dwa powiększone ryzalitem od ogrodu. Pokoje frontowe służyły jako mieszkalne, tylne zaś miały charakter reprezentacyjny. Z portyku prawego wchodziło się do niewielkiej sieni czy hallu, gdzie znajdowała się klatka schodowa prowadząca do jednego z pokoi frontowych oraz do wielkiej sali, usytuowanej w prawym narożu. Była to sala balowa lub jadalna. Układ amfiladowy łączył ją także z salonami. Można też było stąd wyjść bezpośrednio do ogrodu. Lewa strona domu mieściła dwa duże identycznych wymiarów pokoje, jeden od frontu, drugi od tyłu, a na skrajnej osi dwie mocno wydłużone sionki. Do jednej z nich wchodziło się przez lewy portyk, druga miała drzwi prowadzące do parku. Nie posiadamy przekazów odnośnie wyposażenia tego dworu.

Obok rezydencji znajdowała się oficyna złożona z trzech części: podłużnej, wąskiej środkowej i dwóch poprzecznie do niej ustawionych skrzydeł. Po obu stronach środkowej części znajdowały się podcienia o trzech masywnych kolumnach i dwóch przyściennych półkolumnach. Dwór otaczał kilkuhekatowy park krajobrazowy.

W 1841 roku w pobliżu dworu wybudowano kaplicę grobową dla Ignacego Lubowieckiego. Była to budowla na rzucie prostokąta, neogotycka, murowana z cegły i otynkowana, z czworokątną wieżą i kruchtą w przyziemiu w części zachodniej. Obecnie kaplica p.w. św. Krzyża pełni rolę kościoła filialnego parafii w Turkowicach.

Na początku XIX wieku Malice były niewielką wsią. W roku 1827 należały do powiatu hrubieszowskiego i łacińskiej parafii w Tyszowcach. Liczyły wówczas 28 domów i 306 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku folwark posiadał 769 mórg, w tym: 218 mórg gruntów ornych i ogrodów, 102 morgi łąk, 433 morgi lasu oraz 6 mórg nieużytków i placów. Wieś liczyła 54 domy oraz 549 mórg gruntu. W skład dóbr Malice wchodził również folwark Łysa Góra, z młynem wodnym i cegielnią. Dobra te należały wówczas do Mariana Rajmunda Lubowieckiego, od którego w 1908 roku kupili Malice Mordko Gersz i Dobra Garfinkielowie oraz Zelman Edelman, ale w następnym roku sprzedali je Janowi Głębockiemu.

W czasie I wojny światowej dwór w Malicach został poważnie zrujnowany. Potem częściowo odbudowany, ale ponownie został zniszczony w czasie II wojny światowej, a po wojnie uległ rozbiórce.

W latach 1900-1902 zbudowano konną kolej wąskotorową na trasie Wronowice–Mircze i odgałęzienie od niej do Malic. Wykonano ją w celu transportu buraków cukrowych do cukrowni Mircze. Kolej tę rozebrali Austriacy w 1916 roku, a szyny wykorzystali do budowy kolejki Włodzimierz Wołyński-Uhnów, która także przebiegała przez Malice.

W okresie międzywojennym Malice były średniej wielkości wsią. Według spisu z 1921 roku liczyły 78 domów i 452 mieszkańców, w tym 6 Żydów i 184 Ukraińców408. W tym czasie istniały we wsi dwa sklepy, jeden z nich posiadał Lejba Szpiżajsen, a drugi nieznany z imienia Lipas.

Zapewne już na początku XX wieku powstała we wsi szkoła rosyjska, gdzie w 1914 roku uczył Klemens Kubel. W 1920 roku powstała we wsi polska szkoła, która mieściła się w budynku prywatnym. Pierwszym nauczycielem na przeciąg dwóch lat została Stanisława Winnicka. Później zastąpił ją Modest Bukowski i kształcił dzieci do 1942 roku. Za jego kadencji w 1936 roku wybudowano we wsi, z funduszy państwowych, drewnianą szkołę. W latach 30-tych uczyły tutaj także: Michalina Małaczyńska i Elżbieta Kingdżugez.

W okresie okupacji hitlerowskiej powstał w Malicach oddział AK pod dowództwem por. Stefana Kwaśniewskiego „Wiktora”. Partyzanci z tego oddziału w dniach 9-10 marca 1944 roku brali  udział w akcji przeciw Ukraińcom. Walki toczyły się wówczas w Malicach, Terebiniu, Strzyżowcu, Sahryniu, Metelinie, Kol. Alojzowie, Werbkowicach i Turkowicach. Największe straty Ukraińcy ponieśli w walkach o Sahryń, który Polacy zdobyli. Podczas walk Malice zostały prawie całkowicie spalone. W okresie okupacji hitlerowskiej policjanci ukraińscy z posterunku werbkowickiego zamordowali 13 mieszkańców wsi. W kwietniu 1944 roku podczas pacyfikacji Niemcy aresztowali i rozstrzelali obok szkoły 30 mieszkańców. 15 maja 1944 roku doszło tutaj do tragicznego wydarzenia. Podczas jednego z wyjazdów siostry Longiny (Wandy Trudzińskiej) z Zakładu dla Sierot wraz z 8 chłopcami do Werbkowic, już w drodze powrotnej jadą derezyną po torach wąskotorowych zauważyła pożar kościoła w Malicach. Pobiegła do świątyni chcąc ratować wyposażenie kościoła, tam została zatrzymana przez Ukraińców i wraz z dziećmi zaprowadzona na posterunek policji ukraińskiej w Sahryniu. Jeden z chłopców narodowości ukraińskiej został zwolniony, a pozostałych 7-dmiu wraz z siostrą Longiną Ukraińcy zamordowali w lesie nieopodal Kolonii Modryniec. Bohaterskiej siostrze i zamordowanym chłopcom wystawiono pomnik w Turkowicach. Obecnie trwa proces beatyfikacyjny siostry Longiny i prawdopodobnie Kościół rzymskokatolicki ogłosi ją wkrótce błogosławioną.

Po wojnie życie powoli wracało do normy, a naukę w miejscowej szkole rozpoczęto już w 1946 roku. Wówczas kierowniczką szkoły została Janina Swatowska, którą po dwu latach zastąpił na tym stanowisku Franciszek Malicki. Jego następcami zostali kolejno: Henryk Kikocki (1959-1985), Teresa Ślusarz-Kucharz (1985-1987), Teresa Małek (1987-1992), Elżbieta Kazimierczak (1992-1996), a od 1996 roku Marzanna Kozyra. Trudne warunki lokalowe sprawiły, że w latach 1958-1964 szkoła została rozbudowana i dostosowana do aktualnych potrzeb.

Znaczącą rolę w funkcjonowaniu wsi w okresie powojennym odgrywał sklep spożywczy należący początkowo do Spółdzielni Spożywców, a od 1948 roku przejęła go Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Werbkowicach. W latach 1951-1960 istniała we wsi Rolnicza Spółdzielnia zrzeszająca 10 członów z 5 rodzin, którzy gospodarowali na 42 hektarach. Spółdzielnia podobnie jak wiele innych placówek tego typu nie osiągnęła sukcesów i została zlikwidowana.

W 1958 roku Edward Bzdyra wraz z ojcem wybudował we wsi drewniany młyn o wydajności 3 ton mąki na dobę. Po kilknastu latach eksploatacji sprzedali młyn Stanisławowi Droździelowi, a on wkrótce odsprzedał go Henrykowi Musiałowi. Po śmierci tego ostatniego w 2000 roku młyn przejęli jego synowie: Leszek i Ireneusz. Młyn jednak, wobec konkurencji dużego młyna w Werbkowicach, nie dawał zysku, dlatego po dwu latach nowi właściciele sprzedali maszyny młynarskie, a budynek przeznaczyli na magazyn.

Ważnym wydarzeniem we wsi była jej elektryfikacja w 1964 roku, w 1971 roku Malice otrzymały połączenie telefoniczne, a w latach 1972-1974 dokonano scalenia gruntów. Obecnie jest to stosunkowo duża wieś. W 2001 roku było tu 107 domów i 388 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 349 mieszkańców.

Źródło: Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź, Józef Siudak "Dzieje miejscowości gminy Werbkowice powiat hrubieszowski"


Według stanu na 18.11.2016 wieś liczyła 91 domów i 329 mieszkańców.



malice
Copyright © Free Joomla! 4 templates / Design by Galusso Themes