Wronowice

Wieś położona w południowej części gminy Werbkowice, nad rzeką Huczwą, w obrębie Kotliny Hrubieszowskiej.

W wyniku badań powierzchniowych prowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) oraz wykopalisk na terenie miejscowości odkryto 45 stanowisk (punktów osadniczych).

Najstarsze, choć bardzo skromne, ślady osadnictwa w postaci rdzenia krzemiennego związane są z paleolitem schyłkowym (XII-IX tys. p.Chr.). Znacznie młodsze zabytki można łączyć ze środkowoneolityczną kulturą pucharów lejkowatych (4200-2900 r. p.Chr.), do której zaliczono dość liczny i bogaty materiał, obok ceramiki także trzy siekiery krzemienne, przęślik gliniany, wiórowiec, wióry i odłupki krzemienne. Inny spektakularny zabytek - fragment topora kamiennego należy łączyć z ludnością kultury ceramiki sznurowej (2900-2200 r. p.Chr.). Z okresu wczesnej epoki brązu (2300-1600 r. p.Chr.) pochodzi materiał ceramiczny, sierp oraz łuszczeń krzemienny. Liczne fragmenty naczyń glinianych oraz kilka całych naczyń odkryte w ziemiance oraz jamie gospodarczej przypisano kulturze trzcinieckiej (1600-1200 r. p.Chr.). Z tą kulturą być może należy łączyć, położony w niedalekiej odległości od osady, kopiec ziemny, prawdopodobnie z pochówkiem ludzkim. Sporo materiałów z terenu Wronowic związanych jest z kulturą łużycką (1200-400 r. p.Chr.). W wyniku badań wykopaliskowych odkryto fragmenty trzech półziemianek, trzy obiekty produkcyjne, dwa paleniska oraz dwa obiekty o nieokreślonym charakterze, a tekże 4 fragmentarycznie zachowane ciałopalne groby popielnicowe. Materiał ceramiczny w większości rozdrobniony wskazuje na ciągłość osadnictwa łużyckiego począwszy od III okresu epoki brązu tj. ok.1200 roku p.Chr. aż do końca okresu halsztackiego (ok. 400 r. p.Chr.). Pojedyncze fragmenty ceramiki odkryte na terenie miejscowości związane są z grupą czerniczyńską (200 r. p.Chr. - pocz. n.e). Dalsze materiały należy przypisać ludności kultury przeworskiej (pocz. n.e - III w. n.e). Do niej zaliczono obiekt produkcyjny zawierający fragmenty naczynia i kilkanaście cegiełek glinianych oraz grób ciałopalny popielnicowy. Liczny materiał pochodzi z okresu wczesnośredniowiecznego datowany na wiek X-XIII. Tutaj istniała też jedna z osad otwartych połączona drewnianym pomostem z grodem i podgrodziem w Czerwieniu. Na terenie tej osady odkryto XIII-wieczne cmentarzysko szkieletowe.

Pierwsza historyczna wzmianka o miejscowości pochodzi dopiero z roku 1482. Wiadomość z roku 1439 o rycerzu Sdrodzie z Wronowa dotyczy, naszym zdaniem, miejscowości Wronów, leżącej w pobliżu Bełza, a nie jak to sugeruje W. Bondyra z Wronowic. W rejestrze poborowym z 1472 roku miejscowość ta jeszcze nie występuje. W roku 1531 wieś wymieniona jest w rejestrze poborowym i wówczas należała do łacińskiej parafii w Malicach. W kolejnym rejestrze z 1578 roku zapisano, że Nurzyński ze Studzińskim posiadali tu 2 łany użytków, a Turkowicki 1 i 1/4 łana, 1 szewca oraz 3/4 łana nieużytków. W roku 1610 Wronowice kupił Walerian Komorowski, żonaty z Elżbietą Bolanowską, a w 1629 roku właścicielem wsi był Maciej Borzęcki, wojski bełski, żonaty z Anną Kunicką, który posiadał także sąsiednie Wakijów i Honiatyczki. Zapewne jego rządy były uciążliwe dla chłopów, gdyż w 1644 roku uciekło 5 rodzin z Wronowic do miasteczka Uhrynowa. W 1662 roku wieś należała do Wojciechowskiego, a pod koniec XVII wieku Wronowice objął Mikołaj Firlej, syn Zbigniewa i Anny Wiśniowieckiej, żonaty z Zofią Skotnicką. Mieli oni syna Jana, od 1696 roku ksztalelana sanockiego, żonatego z Weroniką Wichrowską. Według lustracji z około 1700 roku Wronowice należały do kasztelanowej sanockiej [zapewne Weroniki Firlej, żony Jana Firleja].

W 2 poł. XVIII wieku właścicielem wsi był Wojciech Rostkowski, żonaty z Katarzyną [Teodorą] Skrzyńską, od których w 1782 roku Wronowice wydzierżawił Józef Lipski, starosta łapiwicki, żonaty z Marianną Skrzyńską. W 1806 roku Katarzyna ze Skrzyńskich Rostkowska sprzedała prawa do wywozu 300 fur drewna z lasu wronowickiego Tekli z Łosiów Karczewskiej, dziedziczki sąsiednich Honiatyczek. Cztery lata później dziedzicami dóbr zostali Antoni Adam i Franciszek Rostkowscy. Zapewne jednak Antoni Adam (zm. 1843) spłacił brata, gdyż w 1820 roku pozostał ich jedynym właścicielem. W tym roku sprzedał Wronowice za 170 tys. złp Karolowi Bukowskiemu, synowi Beniamina i Agnieszki z Jaworskich. Nowy nabywca nie gospodarzył osobiście, ale wydzierżawiał swoje dobra. W 1843 roku dzierżawcą Wronowic był Julian Trębiński, żonaty z Katarzyną Popławską, a ekonomem we wsi był wtedy 26-letni Michał Bogucki. Karol Bukowski zmarł w 1848 roku w wieku 54 lat. Był on kawalerem i na mocy testamentu dobra te otrzymał w spadku Roman Pohorecki, od którego w 1862 roku odkupił wieś Edward Pohorecki i gospodarzył tu do roku 1899. W tym roku Wronowice nabył za 60 tys. rubli Marian Rajmund Lubowiecki, syn Antoniego, dziedzic sąsiednich Malic. W 1906 roku dobra te zajął (zapewne za długi w wys. 111 500 rubli) Lubelski Oddział Banku Narodowego, a w 1910 przeszły one na własność Włościańskiego Banku Ziemskiego, który zapłacił 143 300 rubli. Przypuszczalnie wkrótce dobra zostały rozparcelowane i sprzedane chłopom.

Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie hrubieszowskim i parafii Tyszowce. Liczyła wówczas 41 domów i 237 mieszkańców. W 1845 roku istniała tu karczma, która uzyskała patent na dalsze prowadzenie wyszynku alkoholu. Szynkarzami w tej karczmie w 1867 roku byli Adolf i Marianna z Ulanickich Łuszczyńscy. W 1866 dobra Wronowice składały się z folwarku Wronowice, wsi Kożuchy i przyległości Leśniczówka, co łącznie wynosiło 1290 mórg, w tym 607 mórg gruntów rolnych i ogrodów, 180 mórg łąk, 187 mórg pastwisk, 253 morgi lasu oraz 163 morgi nieużytków. W folwarku notowano 3 budynki murowane i 25 drewnianych. Wieś liczyła 29 domów, 2 młyny wodne i 343 morgi ziemi włościańskiej.

Według spisu z 1921 roku było we wsi 30 domów oraz 182 mieszkańców, w tym 30 Żydów i 50 Ukraińców, natomiast 3 kolonie: Paprzyca, Doliwo i Pasieka liczyły łącznie 48 domów (4 niezamieszkałe) i 253 mieszkańców, w tym 170 Ukraińców. W 1929 roku we Wronowicach były dwa młyny: A.Bojarczuka na Pasiece, zapewne wodny oraz gazowy Karola Brzozowskiego. W 1938 roku wieś liczyła 62 domy, a jej kolonie: Adamówka - 26, Pasieka - 66, Doliwo - 6, Paprzyca - 8.

Na początku XX wieku powstała we wsi szkoła rosyjska, w której uczył w 1914 roku Teodor Siwak. W okresie międzywojennym istniały we wsie dwie szkoły, w Pasiekach w latach 30-tych uczył Antoni Pelc, natomiast na wsi uczył Stanisław Chochgelanter. W 1939 roku mieszkańcy wybudowali w czynie społecznym murowaną szkołę. Nie istniała jednak długo, bowiem Niemcy w okresie okupacji hitlerowskiej zlikwidowali polską szkołę, a utworzyli szkołę ukraińską. Po wojnie szkoła wznowiła swoją działalność dopiero w 1958 roku. Kierowniczką została wówczas Janina Buczuleńska i pełniła swoją funkcję do 1961 roku. Jej następczynią na tym stanowisku w latach 1961-1977 była Halina Piluś. Od 1977 roku przez pięć następnych lat szkoła była nieczynna. Ponownie otwarto ją w 1982 roku, a kierowniczką została wtedy Urszula Hawryluk. Po dwóch latach zastąpił ją na tym stanowisku na okres jednego roku Henryk Klikocki. Później funkcję kierownika szkoły pełnili kolejno: Grażyna Zdulska (1985-1987), Stefan Kulibowski (1988-1991), Urszula Kulibowska (1991-1992), Prypoży (1992-1995) i Marianna Kozyra (1995- 1997). W 1997 roku, z powodu małej ilości dzieci, szkołę ostatecznie zamknięto.

Długie tradycje miał, założony we Wronowicach, skład buraczany. Jego początki sięgają lat 1900-1902, kiedy zbudowano konną linię wąskotorową z Mircza do Wronowic, dla potrzeb cukrowni w Mirczu. Stąd wożono kolejką buraki do fabryki, aż do jej spalenia w 1915 roku. W okresie międzywojennym wożono stąd buraki do cukrowni w Wożuczynie lub Strzyżowie. Po uruchomieniu cukrowni w Werbkowicach w 1963 roku zbudowano punkt buraczany we Wronowicach-Pasiece. Istniał on do końca XX wieku.

W latach 1900-1902 zbudowano konną kolej wąskotorową na trasie Wronowice–Mircze. Kolej tę rozebrali Austriacy w 1915 lub 1916 roku, a szyny wykorzystali do budowy kolejki Włodzimierz-Uhnów. W 1916 roku Austriacy zbudowali kolejkę wąskotorową z Uhnowa do Włodzimierza Wołyńskiego, która biegła przez Wronowice. Istniała ona do roku 1985 i służyła do przewozów towarowopasażerskich. We Wronowicach zbudowano jeden z przystanków kolejowych.

W 1962 roku zelektryfikowano wieś, a w dwa lata później Tadeusz Rybczyński i Stanisław Mazurek założyli we Wronowicach Ochotniczą Straż Pożarną. Pierwszym prezesem został współzałożyciel Tadeusz Rybczyński. W 1966 roku strażacy dostali motopompę.

W latach 1991-1994 zbudowano we wsi ośrodek wypoczynkowy Zamojskiej Korporacji Energetycznej, później przejęty przez Rejon Energetyczny w Hrubieszowie.

W 2001 roku wieś liczyła 75 domów i 315 mieszkańców, a pod koniec 2007 roku 372 mieszkańców.

Źródło: Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź, Józef Siudak "Dzieje miejscowości gminy Werbkowice powiat hrubieszowski"


Według stanu na 18.11.2016 wieś liczyła 62 domy i 250 mieszkańcow.



wronowice
Copyright © Free Joomla! 4 templates / Design by Galusso Themes